In het Gelderse landschap is nog steeds duidelijk zichtbaar dat adellijke en patricische families in het maatschappelijk leven van dit gewest tot in de twintigste eeuw een grote invloed hadden. Hun kastelen en landgoederen zijn van oudsher een bepalend onderdeel van dit landschap. We besteden er tegenwoordig nog en weer zorg en aandacht aan. Ook in de steden staan nog vaak hun imposante huizen. De maatschappelijke bovenlaag op het platteland en die in de steden waren nauw met elkaar vervlochten.

In de huizen van deze families en in musea vinden wij overblijfselen van de materiële cultuur van deze families. Minder zichtbaar zijn andere monumenten, die zij hebben nagelaten. Voor het begrip van de samenleving waarvan zij deel uitmaakten en waarop zij zo sterk hun stempel drukten zijn zij echter onmisbaar: hun archieven: de papieren en perkamenten neerslag van hun doen en laten sinds de late Middeleeuwen.

Deze zogeheten huis- en familiearchieven weerspiegelen het beheer van hun bezittingen, hun omgang met pachters, personeel en leveranciers. Ook hun relatie tot de natuur, in hun rol van grootgrondbezitter, jager, parkaanlegger, bosbouwer en landbouwvernieuwer; hun bestuurlijke activiteiten (van lokaal tot landelijk niveau), heel hun maatschappelijk en cultureel leven, ook buiten de plaats en de regio, tot over heel Europa.

We zien leden van deze families als minister, als gewestelijk en lokaal bestuurder (in die rol namen zij nog al eens werk, en dus archief, ‘mee naar huis’, als plantagebezitter in Suriname, als Brits generaal, als gastheer van de Duitse keizer, als echtgenoot, ouder, student. We maken ze mee als bouwheer, als liefhebber en beoefenaar van kunst en cultuur, en als beoefenaar van sociale zorg, liefdadigheid en volksontwikkeling, en als ondernemer pogend bezit bijeen te houden, uit te breiden en te exploiteren.

Omgekeerd en niet minder belangrijk: de archieven bevatten ook veel materiaal over ‘gewone’ mensen en de omstandigheden, waaronder zij hebben geleefd. Dit is een niet te onderschatten aspect. De massa van de bevolking vormde immers zelf geen archief, zoals de bovenlaag dat wel deed. Op deze als het ware indirecte manier is echter ook veel van het dagelijks leven van burgers, boeren en buitenlui gedocumenteerd. De huis- en familiearchieven vormen een belangrijke bron voor de kennis van economische en maatschappelijke veranderingsprocessen die zich in de afgelopen eeuwen op lokaal en gewestelijk niveau hebben afgespeeld.

Samenvattend: er is geen tak van het historisch onderzoek aangaande de door huis- en familiearchieven bij uitstek bestreken periode die niet van deze bronnen gebruik moet maken. Dat geldt op lokaal, op regionaal, op gewestelijk en ook op landelijk en internationaal niveau. Het geldt voor de geschiedenis van politiek en bestuur, de economische en sociale geschiedenis, de geschiedenis van kunst en cultuur.